Bình chọn xếp hạng đại học trên thế giới là việc gian khổ, có nhiều bất cập và gây phổ thông tranh cãi. Ở đây tôi xin liệt kê một vài vấn đề chính đã được đưa ra.
Trước nhất là gian khổ, tốn kém trong việc tích lũy số liệu sao cho hoàn toản, chính xác. Một hướng giải quyết khá hấp dẫn là đòi hỏi các trường được đánh giá tự nộp số liệu. Các doanh nghiệp bình chọn chỉ rà soát xem số liệu đó có toàn vẹn và chân thực không, chấm điểm minh bạch cho số liệu đó, thì đỡ tốn công hơn phổ biến so với phải tự đi tìm. Trừ điểm (hoặc không cho vào danh sách bình chọn) những trường nào đưa thiếu số liệu, hay bị nhận thấy không chân thực.
Thứ nhì là gian nan trong việc so sánh giữa các ngành, vì đặc thù của chúng. Chẳng hạn trong ngành nghề khoa học cơ bản thì phân tích chủ đạo đăng tin báo; ngành nghề kĩ nghệ tin tức thì phân tích lại đăng ở kỷ yếu hội thảo khoa học; còn lĩnh vực xã hội thì nhà cửa kỹ thuật sáng giá lại chủ yếu viết dưới dạng sách.
Chỉ số năng suất tìm hiểu công nghệ mà chỉ dựa trên số bài báo sẽ bị thiên lệch về công nghệ cơ bản, các ngành khác bị coi nhẹ đi. Việc đưa ra một chỉ số đánh giá kết quả tìm hiểu kỹ thuật sao cho cân bằng giữa các cấp là rất khó khăn.
Các chỉ số dựa trên giá trị tuyệt đối có nguy cơ “lấy thịt đè người”. Chẳng hạn ba trường A, B, C có số nhà cửa công nghệ một năm tương ứng là 2.000, 1.500, 1.000, thì trường nào tốt hơn về nghiên cứu kỹ thuật (lâm thời coi là công trình có giá trị tương đương)? Nếu như chỉ tính theo trị giá tuyệt đối thì A là tốt nhất. Nhưng ví như bình chọn theo cả quy mô của mỗi trường, Chẳng hạn A có 4.000 giảng viên còn C có 1.000 giảng sư, thì sẽ thấy là số nhà cửa công nghệ trên đầu giảng sư của A chỉ là 0,5 còn của C là 1. Như vậy C phải tốt hơn A.
Trong “danh sách Thượng Hải” có những chỉ số dựa trên giá trị tuyệt đối tương tự, dẫn đến trường có diện tích rất to nhưng chất lượng vừa phải lại được xếp hạng trên trường có chất lượng rất cao nhưng có số người hạn giễu cợt. Yếu tố này dẫn đến một xu hướng mang tính rất cơ chế ở một số nơi như Pháp là sáp nhập các trường với nhau cho phình to ra để được xếp hạng cao hơn, kể cả khi việc đó chẳng phải khiến cho tăng chất lượng của trường mà chỉ tạo thêm một tầng quan liêu.
Trong khi đó, còn có sự tùy nhân tiện trong việc tính hệ số cho các chỉ tiêu. Ví thử xếp hạng dựa trên 3 điểm khác biệt tổng phù hợp lại theo ba chỉ tiêu a, b, c. Trường A có điểm a= 3, b=4, c= 5; trường B có a=4, b=5, c=3; trường C có a=5, c=3, b=4, thử hỏi trường nào xếp hạng cao hơn trường nào? Nếu như tổ chức bình chọn cho chỉ tiêu a 40% số điểm, b 30% và c 30% thì C xếp hạng cao nhất trong ba trường A, B, C; còn giả dụ cho a 30% số điểm, b 35% số điểm và C 35% số điểm thì C lại thành xếp hạng bét trong ba trường A, B, C.
Như vậy, bảng xếp hạng rất phụ thuộc tham gia việc tổ chức bình chọn phân hệ số bao nhiêu cho mỗi mục tiêu. Và cuộc tranh biện “chỉ tiêu nào cần cho hệ số bao nhiêu mới đúng” sẽ không bao giờ có người thắng cuộc. Vì vậy các bảng xếp hạng khác nhau sẽ luôn cho các bảng trật tự khác nhau. Chưa kể đến có những chỉ tiêu được tính trong bảng xếp hạng này lại hoàn toàn không được tính (hệ số = 0) trong bảng khác.
 |
|
GS Nguyễn Tiến Dũng. |
Khi một bảng xếp hạng nặng về các mục tiêu có thuộc tính dĩ vãng, Chẳng hạn số cựu học sinh được giải Nobel (thường là phải học tại trường từ hàng chục năm trước đó) thì bổ ích cho các trường có dĩ vãng huy hoàng, nhưng đang xuống dốc. Ngoài ra các trường đang mạnh lên có vấn đề kiện tốt hơn lại bị thiệt thòi về thứ hạng. Sự sai lệch này không hữu ích cho những người muốn chọn lựa nơi tốt nhất để học và để làm cho việc.
Vài mục tiêu về “phỏng vấn uy tín” vừa mang tính quá khứ vừa khó xác định chừng mực khách quan và sáng tỏ. Phỏng vấn ai, vì sao lại chỉ chọn những người đó, và những người tư vấn có đại diện thật sự cho ý kiến bình thường của toàn bộ số đông hay không?
Một thực trạng nữa là các trường sẽ chạy đua theo xếp hạng, chỉ chú trọng các mục tiêu có trong xếp hạng mà bỏ rơi phần lớn nhân tố khác tạo nên một đại học tử tế. Đây là yếu tố xảy ra trên thực tiễn và là một trong những “chức năng phụ” đáng thấp thỏm nhất của các bảng xếp hạng.
Vài điều trên đủ để cho thấy việc xếp hạng là một việc khó khăn, gây rộng rãi bàn cãi, và không bao giờ có thể hợp nhất được.
|
Chỉ 5% đại học lọt vào bảng xếp hạng đại học thế giới Hiện có số đông đơn vị công và tư nhập cuộc vào việc bình chọn xếp hạng đại học. là The Academic Ranking of World Universities (ARWU) do Đại học Liên lạc Thượng Hải (Shanghai Jiao Tong University) chấp hành (còn được gọi là "danh sách Thượng Hải"), Times Higher Education World University Rankings của tạp chí Times Higher Education (THE) ở London, và QS World University Rankings do Quacquarelli Symonds thi hành trong khoảng năm 2004 ở Anh. Quả đât có hơn 16.000 trường đại học, nhưng chỉ khoảng 5% trong số đó được coi là có "phong cách quốc tế" và lọt tham gia danh sách của ba bảng xếp hạng trên. Danh sách xếp hạng ở mức "địa phương" thì có thêm đa dạng trường. |
GS Nguyễn Tiến Dũng
Đại học Toulouse, Pháp
Đọc thêm: tin tong hop
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét