- Thứ ba, 21/11/2017 | 00:00 GMT+7
Không nhận ra mai sau trong những trang sách, phổ quát học sinh vùng cao đi thẳng từ lớp học đến biên thuỳ. Chúng trở thành những lao động bất hợp lí.
Bữa cơm đầu tiên ở bên kia biên cương của Sùng Mí Tú là cái bánh bao nhân làm thịt với chai nước trắng.
Tú 15 tuổi, bé nhất trong hàng ngũ người Mông thị trấn Sà Phìn vượt biên sang TQuốc làm thuê. Mỗi ngày, em chiếm được 80 dân chúng tệ cho công đào 160 hố trồng cây bạch đồng minh.
Tú không biết bản thân đang ở vùng nào của China, địa hình bao quanh ra sao. 10 người trú ở cái lán nằm sâu trong rừng. Đêm hôm, họ rủ nhau đi ngủ sớm. Không bạn nào dám đi quá khu lán một cây số vì sợ lạc các con phố, hoặc công an biên phòng TQuốc truy hỏi quét. Bị bắt rồi thì trả về nước, tiền công cũng mất hết.
Công trường vắt kiệt lực của đứa trẻ đang tuổi ăn tuổi lớn. Hãn hữu đêm tối, Tú nằm quay mặt tham gia vách lán, nghĩ về bạn học với thầy cô. Đi học thì không nặng nhọc bằng đi khiến, nhưng lại không kiếm ra tiền. Nó lắc lắc đầu, không nghĩ tới việc quay lại trường vì "chẳng nhét nổi chữ tham gia đầu".
Theo thống kê của biên phòng Hà Giang, từ năm 2012 tới năm 2015, số công phu cư dân tộc thiểu số vượt biên phi pháp sang China làm mướn ở tỉnh này đã tăng gấp đôi, từ 11.652 lên 23.460 lượt. 94% trong số đó đi theo tuyến phố mòn biên cương, làm cho các công việc như trồng mía, bốc hàng, khai mỏ, phụ hồ.
Số người vùng biên Hà Giang vượt biên qua Trung Quốc làm việc bất hợp pháp từ 2012-2015Sùng Mí Tú, Chá Mí Sùng hay Sùng Mí Cấu - những cậu thiếu niên trong bài viết này - đã và sẽ đi thẳng từ lớp học tới những công trường bất hợp lí tại Trung Quốc. Họ tin rằng mai sau không nằm trong những trang sách chữ quốc ngữ giáo viên chỉ mình đọc, mà ở những cái hố đất trồng cây người ta chỉ mình đào.
"Vượt biên đi khiến cho là phương pháp kiếm tiền dễ nhất", Chá Mí Sùng nói.
Sùng Mí Tú đã ngược sang biên giới đi làm công vào một ngày đầu 04 tuần Nhì.
Thôn Lũng Hòa B của phố Sà Phìn nằm ven tuyến phố. Chiếc xe máy của người chú ruột chở Tú theo Quốc lộ 4C, qua cao nguyên đá lên Lũng Cú để vượt biên.
Hướng ấy ngược tuyến phố đi học hàng ngày của cậu thiếu niên. Sáng hôm đó bạn bè Tú vẫn tới trường. Sương trắng còn vờn trên những sườn đá tai mèo, hoa đào nở dọc các bản và cuộc chơi xuân của người Mông chỉ mới mở đầu.
Chiều hôm trước, Tú còn đi học sau kỳ nghỉ Tết nguyên đán. Cũng ngày hôm đó, ông Sùng Xí Tìm thu được một cú máy tính bảng rủ đi làm mướn của người quen trong khoảng bên kia biên cương. Người đó bảo nếu như ông không đi được thì có thể hỏi nam nhi. Ông đem chuyện về nói với Tú. "Bố già rồi, để con đi", thằng nhỏ bé chần chừ một vài phút rồi gật đầu, không để ông hỏi tới lần thứ nhì.
Hôm Tú đi, ông Mua dậy sớm cắm cơm, xào cải mèo. Cậu bé ăn kết thúc nhị bát, rồi xách cái túi đựng vỏn vẹn bộ áo quần. Cửa tạo dựng, khí lạnh mùa xuân trên núi cao ập tham gia nhà. Ông Sắm chỉ kịp dặn con chu đáo. Ông lo ở trong rừng sâu ở phía bên kia biên giới phổ biến rắn độc, thổ phỉ với công an biên phòng. Thằng nhỏ tuổi "vâng" một tiếng rồi đi.
Tú bỏ nhà, bỏ nương, bỏ thung lũng Sà Phìn, bỏ con chó nhỏ xíu ra đi khi học kỳ II của lớp 9 mới bắt đầu.
"Càng học lên cao càng không nhét chữ được vào đầu. Thế mà vẫn lên lớp đều đều" - đấy là cách thức Chá Mí Sùng nói về nguyên cớ chính mình quyết định bỏ trường bỏ lớp, vượt biên sang TQuốc làm mướn.
Sùng bỏ bản Hầu Lùng Sán sang TQuốc nhặt rác công trường cũng vào ngày đầu xuân sau cái Tết 2015. Bạn dạng người Mông của thị trấn Thượng Phùng, thị xã Mèo Vạc nằm cách thức tuyến đường biên chỉ 2 km. Khi ấy, Sùng đã là sinh viên lớp 10 trường PTDT nội trú Mèo Vạc. Cả bạn dạng có em với một người yêu nữa thuộc diện học khá theo được tới rộng rãi.
Lúc Sùng nói muốn nghỉ học, anh Chá Mí Tủa không một câu can ngăn, liền gật đầu đồng ý. Người nam nhi ngót 40 tuổi mất hai đời hậu phi, nuôi 8 đứa con không có rộng rãi tiền để lo cho thằng nhỏ. Khi nhị khoảnh nương gần nhà mỗi năm chỉ thu được chục bao lúa, thì với anh, mỗi tháng phải cho con 200.000 đồng thuê trọ, chưa có tiêu vặt là quá sức.
Ở bản này, đâu đâu cũng là chân ruộng nứt nẻ như gót chân người tham gia mùa đông. Càng lên cao nước càng hi hữu, chỉ có đá và đá.
"Cả thôn có 30 học sinh từ cấp mầm non tới trung học cơ sở. Số này sẽ nghỉ học cạn kiệt khi lên bậc phổ quát, cho học tiếp chúng cũng không đi", người phụ vương kiêm trưởng thôn nói luôn. Và lựa chọn của hầu hết con gái là lấy chồng, đại trượng phu qua biên cương làm mướn, kiếm một vài chục đến vài trăm tệ mỗi ngày.
Hơn 10 năm dạy học ở vùng biên cương Hà Giang, thầy Hùng nhân thức "tương đối" tiếng Mông để giao du được với học sinh. Nhiều khi chạm mặt ca khó trên lớp, thầy nói rát họng mà sinh viên vẫn ngơ ngác, đành nản chí mà bỏ lỡ. Sau rồi mặc định "không hỏi tức là hiểu".
"70% sinh viên không thể giải quyết được kỹ năng đọc thông viết thuần thục, hoặc sai lỗi chính tả, hoặc phát âm sai", thầy Hùng khẳng định. "Đây là sự thực, không Sở giáo dục nào thống kê, mình tự thống kê qua thời kỳ giảng dạy. Có những sinh viên đi học nội trú nói tiếng phổ thông không thành thạo. Phát âm sai thì viết chắc chắn sẽ sai chính tả. Nếu như để trừ điểm như học sinh dưới xuôi thì chắc phải cho các em 0 hết. Đành châm chước cho các em thôi".
Thầy dẫn chứng, đầu năm học nhà trường sẽ khảo sát học sinh khối 6 tới 9 và tạo dựng lớp phụ đạo tiếng Việt mỗi tuần một tiết. Lớp này đề nghị nói tiếng Việt để các em "tăng khả năng đọc thông, nói thành thạo".
Những cố gắng ấy giúp thầy trò tiến tới mức "nắm bắt nhau đang nói gì".
"Trong khoảng thế hệ học sinh không nhân thức giận dữ đến nhân thức mua hoa trong ngày 20/11 đã là nỗ lực. Còn để dạy cho không bị ngọng thì vài chục năm nữa hẵng hay", thầy Hùng thừa nhận.
Đọc không thông, viết không thạo, nói không sõi biến thành sự cản trở vô hình mà những đứa trẻ vùng cao phải vượt qua khi càng lên lớp lớn. Những đứa trẻ dù đã lên trung học, nhưng vẫn thường yên bặt, lắc hoặc gật đầu khi nghe thắc mắc bằng tiếng nhiều, làm cuộc đối thoại rơi tham gia bế tắc.
Buổi chiều, trưởng thôn Tủa dẫn chúng tôi đến nhà Sùng Thị Pà. Cô nhỏ xíu vừa đi nương về. Lưng Pà còn địu em gái, chưa kịp ăn cơm đã dấn thân cùng chị dâu thái cỏ cho bò.
Cô tí hon 13 tuổi, nghỉ học suốt một tuần vì lúa trên nương đã chín rộ, không bạn nào gặt giúp. Trưởng thôn Tủa "chuyển động" mãi, Pà mới chịu gặp gỡ. Cuộc trò chuyện với cô học sinh lớp 7 chính yếu qua những cái gật, lắc đầu hoặc tĩnh mịch. Em chỉ nói được một vài từ tiếng Việt.
Chúng tôi đưa cho Pà một trang viết tiếng Việt. chậm triển khai là một khổ trong bài thơ "Thương ông", nội dung được dạy trong chương trình tiểu học. Cô bé bỏng ban đầu chỉ cúi đầu nhìn trang giấy im re. Sau một lát được động viên, Pà lủng bủng đọc, không rõ trong khoảng, cũng không rõ dấu; phải biết trước nội dung mới đoán được cô nhỏ nhắn đang đọc gì.
Chúng tôi cố hỏi tiếp Pà: "Hiện thời chép lại được không?" - nhưng rồi hối hả đầu hàng trước vẻ mặt đau buồn của đứa trẻ.
Sùng Mí Cấu lớn lên một chính mình đơn độc như cái cây giữa bạn dạng Sán Sì Tủng -bản nằm chênh vênh sau khung đá tai mèo của thị trấn Sà Phìn. Cấu không phụ thân, không mẹ từ năm 7 tuổi. Ba bằng hữu trai trứng gà trứng vịt dựa dẫm nhau lớn lên.
Cho đến năm trước, anh trai Cấu học hoàn thành lớp 9 rồi theo bạn vượt biên đi làm cho, gửi hai đứa em cho chú nuôi. Cấu chẳng nhân thức anh làm cho gì, ở đâu, nhận bao nhiêu tiền. Hãn hữu anh về, ăn bữa cơm, ngủ với nhị đứa em một đêm rồi sáng hôm sau lại đi.
Cấu học bán trú, ăn ở đã có nhà nước nuôi. Mỗi lần nó xuống trường, chú lại dúi cho 10.000 đồng - gọi là sinh hoạt phí. Ở bạn dạng Sán Sì Tủng này, 5 bạn học lớn lên cùng Cấu đều đã nghỉ. 3 đứa ở nhà, 2 em đi làm công bên kia biên thuỳ.
Mười nghìn đồng chú cho, nhiều lúc Cấu để sắm quà vặt, nhưng thỉnh thoảng, nó không tiêu gì, hết tuần lại cầm về để dành .
"Học ngừng lớp 9 em cũng nghỉ thôi. Sang với anh trai. Không có tiền đi học tiếp nữa", cậu nhỏ bé 14 tuổi dự tính cho mai sau.
Thằng ốm có đôi mắt bi hùng, không có rộng rãi thú chơi, lúc rảnh rỗi thường ngồi trên các chỏm đá nhìn xuống con đường hình chữ M uốn lượn trên nền đá. Đi hết chữ M quanh co ấy là xuống tới Quốc lộ 4C. Đoạn đường trải dài qua Quản Bạ, Yên ổn Minh đến tận Đồng Văn, Mèo Vạc làm ham dân du lịch, cũng là đường ra đi của đa dạng đứa trẻ sống ở địa đầu phía Bắc này.
Khi "đọc không thông, viết không thành thục" biến thành nguyên nhân của "bỏ học, qua biên thuỳ làm công", thì tương lai của những lớp người tiếp theo như Pà, Cấu dường như đã được định đoạt.
"Việc sinh viên vùng biên thuỳ bỏ học đi làm ăn xa không chỉ ảnh hưởng đến kinh tế địa phương hay là điều của riêng giáo dục mà còn liên quan đến an toàn quốc phòng", GS Nguyễn Minh Thuyết, Nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa Giáo dục Thanh thiếu niên Nhi đồng của Quốc hội đánh giá.
Ông lý giải việc học tiếng Việt của học sinh vùng cao chạm mặt gian khổ xuất hành trong khoảng rộng rãi nguyên do, như hình thức dạy học của thầy cô chưa thích hợp; học sinh có phần thiếu chủ động hỏi hoặc nhờ thầy giáo trả lời. Theo GS Thuyết, cần phải tạo một môi trường giao thiệp cho các em học tiếng Việt.
"Suốt học kỳ đầu, em chưa bao giờ dám rỉ tai hay hỏi bài thầy cô giáo, dù có rộng rãi từ tiếng Việt không hiểu", Chá Mí Sùng nói về việc học tiếng Việt trên lớp bằng âm sắc đặc thù của người Mông.
Sùng có thể đọc hết một bài thơ, văn nhưng em không thể phân tích hay cắt nghĩa được. Sùng không dám hỏi vì ngại. Em từng nghe tiếng cô "chất vấn" một học sinh hỏi bài "bạn khác làm cho được sao em không khiến được?".
Sùng mặc định không hiểu thì hỏi bạn, không hỏi thầy. Bạn không nắm bắt thì không hỏi nữa.
Chá Mí Sùng kiếm được 35 triệu sau một năm vượt biên và bỏ ra hết tiền để cưới bà xã.
Sùng gặp gỡ Dớ trong một phiên chợ đầu xuân khi đi chơi với đám trai bạn dạng tham gia năm ngoái. "Thuở đầu có yêu đâu, em thấy nó thì ưng nên bắt về". Thấy Sùng đẹp trai, mạnh bạo nên Dớ cũng không chống cự. Dớ là người phố Xín Cái, học hết lớp 5 thì nghỉ ở nhà đi nương rồi lấy chồng.
Đàn bà 17 tuổi ngồi ủ ấp con gái đầy 04 tuần, nghe khách hỏi chuyện bằng tiếng Việt thì ngơ ngác, rồi thẹn áo quan giấu mặt sau lưng chồng. Khách nói tiếng Kinh, Dớ nói tiếng Mông. Tổng thể cuộc trò chuyện đều nhờ Sùng "thông ngôn". Không có tín hiệu nào cho thấy cô gái này đã trải qua công cuộc "phổ cập tiểu học".
Sùng tính thu lúa, ăn Tết dứt sẽ quay quay về bên kia biên cương đi khiến. Anh trai và chị dâu giờ đang phụ hồ bên đó. Em trai kế Sùng, tên Chá Mí Li dự định học dứt lớp 9 cũng theo các anh đi làm.
Cô bạn cùng đi học phổ quát với Sùng, ra trường lớp 12 giờ cũng đang làm mướn bên kia biên thuỳ.
Xuất ngoại nửa năm, Sùng Mí Tú mang về được 16 triệu. Cậu tìm một con bê đực hết 15 triệu "để cho nó giữ tiền, bản thân giữ thì trước sau cũng tiêu hết". Còn một triệu, Tú tậu hai bộ quần áo và để tiêu vặt.
Lập trường của rộng rãi số đông thiểu số dọc biên cương này với nền giáo dục rộng rãi được tổng kết bằng câu nói của trưởng bạn dạng Hầu Lùng Sán: "Học lên trung cấp, đại học hết trăm triệu mà về không có việc thì cũng chẳng giải quyết được vấn đề gì".
"Lại sang TQuốc làm công thôi" - ông kết luận.
Thượng úy Chu Thanh Xuân sử dụng tỷ lệ lần là lượt 80% và 50% để phản hồi kĩ năng nghe, nói tiếng Việt của sinh viên quanh quéo khu vực đồn biên phòng Bảo Lạc (Cao Bằng) - nơi anh từng đóng quân.
Xuân từng kèm nhị học sinh lớp 7. Chảo A San và Chủng Tào Líu sống ở sát biên giới, suýt bỏ học vì nhà có năng lực tài chính thấp. Ba năm ở với lính biên phòng, hai đứa lên tiếp nhiều và đạt học lực khá. Trước, chúng "xưng hô chào hỏi hạn nhạo báng" thời giờ nói tiếng Việt "vanh vách như người dưới xuôi".
Xuân nhân thức, khó khăn nhất với học sinh vùng cao là luyện phát âm lẫn lề thói nói tiếng Việt. Bởi ngôn ngữ non sông hầu như chỉ sử dụng trên lớp, trong các cuộc giao du giữa thầy với trò. Còn về nhà là học sinh sử dụng tiếng mẹ đẻ. Việc nói tiếng Việt trên lớp với các em như cưỡi ngựa xem hoa. Dù rộng rãi nơi có lớp học bán trú, nhưng vẫn là người cùng làng phiên bản ở với nhau và nói bằng tiếng của dân tộc bản thân mình.
Học sinh trong khoảng lớp 6 trở lên cũng có thể nói được nhưng chưa nghe ra tiếng phổ thông. Mà không nói sõi thì càng học lên cao các em càng gặp mặt không dễ dàng, đặc biệt trước môn phố hội hoặc giao du trước đám đông. Gặp gỡ không dễ dàng thì nản rồi nghỉ học như là thế tất.
Trước năm 2013, xóm Sà Phìn của phố Xuân Trường nằm sát biên cương Việt – Trung từng có 100% học sinh chỉ học tới lớp 5 rồi nghỉ, không chuyển tiếp cấp nhì. Những đứa trẻ người Mông, Dao, Tày, Nùng lại vượt biên đi chặt mía, khiến cỏ, bốc vác, kiếm một vài trăm mỗi ngày.
Năm 2014, những người lính biên phòng, bằng một chương trình riêng trong vòng ba năm, đã đỡ đầu hoặc kiếm được nuôi dưỡng hơn 2.600 đứa trẻ, giúp chúng học hành và có không gian giao du tiếng Việt tốt hơn bạn cùng tuổi.
Các chiến sĩ Đồn biên phòng Tả Gia Khâu (Lào Cai) có cách thức để "bắt" bằng hữu 7 tuổi Ma Seo Xuyên và 9 tuổi Ma Seo Khoa phải thường xuyên thì thầm bằng tiếng Việt. Giả dụ thấy Xuyên đi qua không nói gì, các anh nhắc "Xuyên à, không chào chú à?". Thằng nhỏ nhắn im lặng, lại nghe nhắc tiếp "Chào chú đi con". Thế là nó chào, mà phải chào to, dõng dạc như lính công bố điều lệnh.
Nhì đứa trẻ mồ côi phụ thân, mẹ nuôi không nổi, được thượng úy Giàng A Trú đưa về đồn biên phòng, nuôi dưỡng suốt một năm nay. Anh Trú phải nhận là cậu ruột, cùng họ Giàng với mẹ để tạo lòng tin, chúng mới chịu theo.
Công cuộc phổ cập ngôn ngữ non sông cho hai đứa trẻ nói lõm bõm tiếng Việt không dễ chơi. Trú và các sĩ quan thay nhau mỗi tối dạy chúng tập viết, tập đọc theo sách giáo khoa chung. Có lần Trú "bốc hỏa” vì chúng không nhớ nổi mặt chữ cái dù đã được hướng dẫn phổ thông lần. Anh phải lấy cớ đi ra ngoài một lúc cho bớt giận rồi vào dạy tiếp.
Một năm sau, nhị đồng đội nhân thức đọc, nhân thức viết, biết chào hỏi nhiều lần. Thầy giáo đánh giá các em nói tiếng Việt và học khá hơn những bạn không được kèm thường xuyên khiến Trú tự hào: "Có lẽ, từ ngày ở với lính mới biết chữ, nói được tiếng Việt".
Những đứa trẻ sinh ra ở Đồng Văn như Sùng Mí Tú, Sùng Mí Cấu có khi cả đời không đi hết cao nguyên đá, nhưng chưa kịp lớn lên đã thuận tiện quyết định bỏ học sang bên kia biên cương đi làm mướn.
Bằng hữu trẻ ra đi, để lại bạn dạng làng hoang hóa xám tro như màu núi đá. Nơi ấy mỗi mùa xuân hoa đào nở mới, nhưng nhịp sản xuất kinh tế thì dừng lại, việc phổ cập tiếng Việt dường như cũng đang dậm chân tại chỗ.
Ba bốn tuần nay, Tú ở nhà, ai có việc cần thì gọi. Giáo viên muốn giúp nó có thêm doanh thu nên hay gọi bê ong chuyển đi các nơi. Ba lần thầy thuyết phục Tú thi lấy bằng lớp 9, rồi học lấy một cái nghề.
Nó vẫn chần chờ.
Thằng nhỏ dại có mái tóc undercut rất phù hợp thời, thì thầm trôi chảy, thảng hoặc còn thêm những câu bông đùa để chọc cười người đối diện. Đi khiến cho rồi, nó táo tợn hẳn, chỉ có cái chữ học trong 9 năm thì rơi rụng gần tinh khiết.
"Phổ biến đoạn em phải tấn công vần mới đọc được cái này. Học khó lắm, nên chắc em không quay lại đâu", Tú chỉ lên bức vách tường trình, nơi dán mấy tờ báo Hà Giang.
Bài: Hoàng Phương - Đức Hoàng
Ảnh: Cường Đỗ Mạnh
Đồ họa: Tiến Thành
Xem thêm: tin tong hop
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét