Tổng thống 93 tuổi nắm quyền 37 năm của Zimbabwe - VnExpress

Tổng thống Zimbabwe Robert Mugabe. Ảnh: Reuters.

Bít tất tay chính trị đang tăng thêm ở Zimbabwe sau khi Tổng thống Robert Mugabe bị quân đội nước này quản thúc. Tổng thống 93 tuổi khẳng định ông vẫn là người thống trị hợp pháp duy nhất của giang sơn và không hài lòng từ nhiệm. Tình thế đối đầu giữa Tổng thống Mugabe và quân đội làm cho dấy lên nỗi sốt ruột về một cuộc binh biến có thể đẩy quốc gia vốn đã tụt hậu lún sâu thêm vào khủng hoảng, theo Aljazeera.

Quân đội Zimbabwe đã chiếm đoạt trụ sở đài truyền hình giang sơn ZBC ở thủ đô Harare và phong tỏa rộng rãi văn phòng chính phủ hôm 15/11. Một người phát ngôn quân đội chắc chắn Tổng thống Mugabe vẫn an toàn và họ không có ý định đảo chính mà chỉ muốn nhắm vào "những tên phạm nhân xung quanh tổng thống", buộc những kẻ "thực hiện hành vi tội ác gây tổn thất về kinh tế và thị trấn hội cho tổ quốc phải bị đưa ra ánh sáng".

Ông Mugabe lên nắm quyền kể từ khi Zimbabwe giành độc lập năm 1980. Trong 37 năm trên cương vị người đứng đầu đất nước, Tổng thống Mugabe đã phải hứng chịu không ít chỉ trích vì các buộc tội bạn hữu áp những người dị đồng chính kiến, can thiệp bầu cử và khiến cho nền kinh tế đất nước lao dốc.

Chiến đấu giành chủ quyền

Ông Mugabe sinh ngày 21/2/1924 tại Kutama, đông bắc Salisbury (nay là thành phố Harare, thủ đô Zimbabwe), Rhodesia (nay là Zimbabwe).

Ông từng theo học tại đa dạng trường đại học không giống nhau, trong đó có Đại học Fort Hare, Đại học London và Đại học Nam Phi.

Lên đường điểm là một thầy giáo với 7 tấm bằng đại học, cái tên Robert Mugabe trở nên nhiều người biết đến vào thập niên 1960 khi ông giữ vai trò chỉ huy Liên kết Non sông châu Phi Zimbabwe (ZANU) trong trận chiến tranh du kích đòi độc lập trong khoảng Anh (1964 - 1979).

Năm 1964, ông bị tống giam và phải ngồi tù 10 năm vì "một bài phát biểu mang thuộc tính khích động lật đổ". Không lâu sau khi được trao trả tự do vào năm 1974, Mugabe đã tạo nên một cơn động đất trên chính trường. Ông tiếp tục là người dẫn đầu làn sóng tranh đấu chống lại những người cai trị thuộc địa da trắng phân biệt chủng tộc.

Năm 1980, Rhodesia giành được độc lập và đổi tên thành Zimbabwe một năm sau đó. Ông Mugabe đảm nhiệm thủ tướng Zimbabwe từ năm 1980 tới 1987. Ngày 31/12/1987, ông chính thức trở thành tổng thống Zimbabwe. Vì những đóng góp cho phong trào chiến đấu giành chủ quyền, ông từng được người dân tôn sùng như một nhân vật dân tộc.

Bàn cãi

Trong những năm đầu lãnh đạo tổ quốc, ông Mugabe được ca ngợi vì cố gắng mở rộng các dịch vụ xã hội, đầu cơ xây dựng mới nhiều bệnh viện và nhà thờ cho người dân.

Tuy nhiên, càng về sau, những tiếng nói chỉ trích Tổng thống Mugabe hiện ra ngày một đa dạng.

Trong gần 4 thập kỷ ông Mugabe khiến chỉ huy, Zimbabwe đã đi từ một trong những đất nước phú quý nhất châu Phi trở thành nước nghèo nhất trái đất với tỷ lệ lạm phát cao kỷ lục.

GDP bình quân đầu người năm 2016 của Zimbabwe là 978 USD. Nước này từng trải qua thời kỳ siêu lạm phát năm 2007 - 2009, với biểu thị rõ nhất là việc Ngân hàng Trung ương liên tục tạo ra tiền mệnh giá rất cao như 20 triệu hay 100 tỷ đô la Zimbabwe. Năm 2008, tỷ lệ lạm phát cao kỷ lục lên tới 231 triệu %.

Chính sách cải tổ "thần tốc", phân phối lại đất đai mà Tổng thống Mugabe ban hành năm 2000, theo vài người, là chiến thắng lớn nhất của ông, nhưng đối với phổ thông người khác, nó chính là đầu đuôi làm cho Zimbabwe trượt dài, rơi vào khủng hoảng.

Ông Mugabe chủ trương cưỡng đoạt trang trại, đồn điền trong tay người da trắng để trao cho người da đen, với rất ít kinh nghiệm canh tác, điều hành. Hệ quả là nông nghiệp sa sút nghiêm trọng, ảnh hưởng tới tổng thể nền kinh tế. Nông nghiệp lúc bấy giờ được đánh giá là xương sống đối với kinh tế Zimbabwe.

Ở tuổi 93, khi sức khỏe đã giảm bớt rõ rệt, ông Mugabe vẫn nỗ lực kiếm tìm quyền lực, theo BBC.

Trước cuộc bầu cử năm 2008, ông Mugabe nói: "Ví như bạn thua trong cuộc bầu cử và bị người địa phương khước từ, đó là lúc bạn nên rời bỏ chính trường". Nhưng khi về sau đối phương là ông Morgan Tsvangirai, chỉ huy đảng Phong trào Thay đổi Dân chủ (MDC), ông Mugabe đã cho thấy một thái độ bất mãn, tuyên bố rằng "chỉ Chúa" mới có thể khiến cho ông rời ghế tổng thống.

Các cuộc anh em áp bạo lực khởi đầu nổ ra. Để bảo kê những người ủng hộ bản thân, ông Tsvangirai đã rút lui khỏi vòng nhị cuộc bầu cử tổng thống năm 2008.

Trong thời kỳ nền kinh tế Zimbabwe dao động với bóng ma siêu lạm phát bao phủ, ông Mugabe đã chắc chắn rằng một giang sơn không bao giờ bị vỡ nợ.

Tổng thống Mugabe tuyên bố tranh đấu nhân danh những cư dân nông thôn túng thiếu nhưng đa số đất đai được ông phân bổ lại trong cuộc cải tổ hồi năm 2000 lại rơi vào tay những đồng minh thân cận với ông.

Những người chỉ trích cho rằng Tổng thống Mugabe không có bất kỳ hiểu biết nào về cách thức mà nền kinh tế tiến bộ hoạt động. Theo họ, ông Mugabe dường như chỉ dồn vào một chỗ tham gia câu hỏi khiến cho thế nào để chia sớt "miếng bánh" ích lợi chứ không phải làm thế nào để làm nó lớn hơn.

Người phi tần tham vọng

Đệ nhất cu li nhân Zimbabwe Grace Mugabe. Ảnh: AFP.

Người hậu phi đầu tiên của Tổng thống Mugabe là bà Sally Hayfron. Bà Sally kết duyên với ông Mugabe năm 1987 nhưng đã tạ thế tham gia năm 1992 vì bạo bệnh. Đến năm 1996, Tổng thống Mugabe kết hôn lần nhì với bà Grace Marufu, kém ông 41 tuổi, người được cho là trọng tâm trong cuộc khủng hoảng chính trị hiện nay ở Zimbabwe.

Grace Marufu hình thành tại Benoni, thị trấn ở miền bắc Nam Phi, năm 1965 và tới Zimbabwe sống lúc 5 tuổi. Trước khi lấy ông Mugabe, bà Grace đã lập mái ấm với một phi công không quân.

Đệ nhất phu nhân Grace nổi tiếng với thói quen bán buôn xa xỉ. Bà từng tiêu ít nhất 100.000 đô la Mỹ trong một lần mua sắm ở Paris, và kể trong khoảng đây, bà gắn liền với biệt danh "Gucci Grace".

Dù non sông lâm vào cảnh nghèo đói, bê trệ, nhà Mugabe được cho là chiếm hữu khối tài sản giá trị hàng tỷ đô la trên khắp quả đât, bao gồm ở Malaysia và Hong Kong, cũng như các vùng đất nông nghiệp sinh lợi ở Zimbabwe, theo LA Times.

Bà Grace và cựu phó tổng thống Zimbabwe Emmerson Mnangagwa là những đối phương cạnh tranh để biến thành người kế nhiệm ông Mugabe. Cuộc đối đấu giữa họ đã gây ra sự chia rẽ trong đảng cầm quyền Kết hợp Nước nhà châu Phi Zimbabwe - Mặt trận Yêu nước (ZANU-PF).

Tuần trước, Tổng thống Mugabe đào thải ông Mnangagwa, người từng là bộ trưởng quốc phòng, sau khi bà Grace buộc tội những người ủng hộ Mnangagwa lên kế hoạch đảo chính.

Giới phân tích bình chọn hành động của ông Mugabe nhường như nhằm dọn trục đường cho bà Grace biến thành tổng thống Zimbabwe. Dĩ nhiên, cảnh xa trên giờ đây không dễ dàng xảy ra bởi quân đội đã can thiệp tình hình. Hiện không rõ hành tung của bà Grace, có nguồn tin nghĩ rằng bà đang ở nước ngoài.

Vũ Hoàng

Tham khảo thêm: tin tổng hợp